सिंहावलोकन

                       आज २५ डिसेंबर  सुट्टी संपत आली होती, दुपारचा चहा झाला होता. आणि घरात गप्पा मारताना सहजच कोणी तरी म्हणाले, २०११ हे वर्ष लवकर संपले. मग मी विचार करू लागलो खरच असे काही घडते का ? एखादे वर्ष लवकर संपते का ? खरेतर तसे काही नसते. पण पाहणाऱ्याचा दृष्टीकोन त्याच काळाला वेगळ्या मापात मोजतो. 

                     नवपरिणीत वधु लग्नानंतर नव्या घरी येते. नव्या वातावरणाशी जुळवून घेत नवी आव्हाने स्वीकारत  स्थिर होऊ पाहते. मग पहिली मंगळा गौर, पहिला दिवाळ सण आणि हो कधी कधी चुकलेल्या अंदाजातून आलेला पहिला पाळणा. तिच्या दृष्टीने  मागे वळून पाहिल्यास वर्ष कसे संपले कळातच नाही.

                     नव्याने सुरु झालेली नोकरी तीन महिने प्रशिक्षण, मग प्रोबेशन वगैरे अटीवर सुरु झालेली नोकरी. कधी साहेब कनवाळू भेटतो. एखादा अवघड प्रोजेक्ट संपवण्याची जबाबदारी देताना,  "मला तुझ्यात स्पार्क दिसला म्हणून तुला हि जबाबदारी देतोय", असे म्हणत  घरापासून लांब पाठवून देतो. आपणही झटून काम नियोजित वेळेत संपवतो. आता घरी यायला मिळणार असे म्हणेपर्यंत प्रोजेक्ट वाढतो. "आता नवीन कोणी शोधण्या पेक्षा तूच हे काम पुरे कर". असे साहेब साईटवर येवून बजावून जातो.आणि मग ते काम संपवून आपण ऑफिसात रुजू होतो. सहकार्यांशी गप्पा मारताना साहेबांशी झालेला संवाद सांगत आपण म्हणतो, "पहा किती जबाबदारी दिली होती." शेजारच्या टेबलवरील एखादी पांढरी मिशी गालातच हसते. कारण तेंव्हा समजत नाही, परतीच्या प्रवासात शेजारच्या सीटवर    ती पांढरी मिशी आल्यावर आपण हसण्याचे कारण विचारतो. मग कळते बाहेरगावी प्रोजेक्ट असला कि, पाठवणाऱ्या प्रत्येकाला साहेब " तुझ्यात स्पार्क दिसला " असेच म्हणतो.ते ऐकल्यावर आमच्या डोक्यात स्पार्क पडतो,अरे खरा स्पार्क माझ्यात नाही तर आहे साहेबात.घरी आल्यावर मित्र मंडळीत गप्पा मारताना वाटते वर्ष कधी संपले कळलेच नाही.

                     घरात सायंकाळी बाहेरून आले कि, वडील त्यांची डायरी काढून हिशोब लिहित बसलेले हे रोजचे दृश्य. पूर्वी कधी विचारण्याचे धाडस झाले नाही, पण पहिला पगार हाती ठेवताना विचारले,"बाबा वर्षानुवर्षे कारकुनी केलीत, बेसिक डी. ए. च्या चक्रातून कधी बाहेर आलाच नाहीत. शक्य असून वर कमाईस कधी हात लावला नाहीत. तर मग हि डायरी कशासाठी?" 

तेंव्हा वडील म्हणाले,पहिला पगार हाती देतातानाच विचारलेस म्हणून सांगतो. "अरे म्हटले तर काय? येईल ती जमा होईल तो खर्च आणि राहील ती शिल्लक हाही  हिशेबच आहे मग डायरी कशाला? पण बाबा अरे डायरी म्हणजे सिंहावलोकन. "

त्यांच्या या उत्तराने मी पुरता चक्रावलो. माझ्या चेहऱ्यावरील प्रश्न चिन्ह पाहून ते मला म्हणाले ,"जेंव्हा भरपूर जंगले होती, वनसंपदा,अरण्ये हि प्राण्यांसाठी होती, त्या काळातील हि गोष्ट आहे. जंगलात राजा प्रमाणे वावरणारा आणि जगणारा सिंह, मग तो शिकारीसाठी निघालेला असू देत किंवा आपल्या कार्यक्षेत्रावर  नजर ठेवण्यासाठी टेहळणीवर  निघालेला असू देत, त्याची एक सवय असते कि, निघालेल्या ठिकाणापासून ते इप्सित स्थळी पोहचेपर्यंत, वाटेत तो थांबून नेहमी किती अंतर चालून झाले ते तो वळून पाहतो.त्याचे हे वळून पाहणे किंवा अवलोकन हि त्याची सहजवृत्ती असते. त्यामुळे सिंह आणि त्याने केलेले अवलोकन या दोन शब्दांच्या एकत्रीकरणातून बनलेला शब्द म्हणजे 'सिंहावलोकन'. " आता मला सांग जर अख्या जंगलावर अधिपत्य गाजवणारा सिंह देखील मागे वळून पाहत, काय कमावले, काय गमावले, किती चाललो, किती आलोआणि किती जायचेय हे ठरवतो, तर मग संसार करताना मी फक्त हिशेब मांडून कोठे आहे हे पहिले तर काय बिघडले. त्यातूनच कळते वर्ष भरात काय झाले, वर्ष कसे संपले. 

एखादा खर्च जरुरीचा होता का ? पुढील वर्षात महत्वाचे काम काय ? हे नियोजन करता येते. या सवयी मुळेच तर  आज डोक्यावर कर्ज न घेता संसार पार पडला."

थोडक्यात काय वर्षे येतात आणि जातात तुम्ही काय केलेत त्यावरून वर्षाचा वेग ठरतो. आता २०११ संपायला सहा दिवस आहेत, तेही उगवतील आणि मावळतील, पण जर त्यावेळी तुम्ही सिंहावलोकन केलेत तर कदाचित चाललेली  वाट कमी आणि  चालायची वाट जास्त, असे दिसले तरी पुढील  मार्गक्रमणाचा   वेग तर ठरवता येईल